مردم اصفهان به تولید انواع صنایع‌دستی در سراسر جهان شهره هستند. صنایع دستی اصفهان در زمره تولیدات بی‌نظیر ایران و حتی جهان است که از هر بیننده‌ای دلبری می‌کنند. این هنر زیبا، قدمتی به طول تاریخ این شهر زیبا دارد؛ چه اینکه هر کس قدم در این شهر و توابعش می‌گذارد متوجه غنای این محدوده تاریخی و فرهنگی میشود. در این مطلب شما را با صنایع دستی این سرزمین که می‌توانید به عنوان سوغات نیز با خود برای عزیزانتان ببرید، بیشتر آشنا می‌کنیم.
آشنایی با صنایع دستی اصفهان
صنایع دستی اصفهان انواع مختلفی دارد که ما در این مقاله سعی داریم تعدادی از آنها را برای شما برشمریم و شما را با آنها آشنا کنیم.
خاتم‌کاری
خاتم‌کاری یکی از مشهورترین صنایع دستی استان اصفهان است که شهرت جهانی دارد. حتی این هنر را در اکثر نقاط دنیا هم به همین نام می‌شناسند. خاتم‌کاری هنر تزیین سطوح با کمک اشکال هندسی مختلف است. در این هنر اشکال هندسی مانند موزاییک‌های کوچک کنار هم قرار می‌گیرند تا اثری فاخر خلق شود. مثلث، عنصری محبوب در خاتم‌کاری است. این مثلث‌ها از چوب، فلز و استخوان ساخته میشود؛ هرچقدر کوچک‌تر باشند، خاتم موردنظر مرغوبیت بیشتری دارد. در مورد پیدایش این هنر گمانه‌زنی‌های زیادی وجود دارد؛ ولی همه اتفاق‌نظر دارند این هنر در زمان صفویه به شکوفایی رسیده است.
میناکاری
در میناکاری روی طلا، نقره و مس با رنگ‌های معدنی لعاب ایجاد میشود. این لعاب‌گذاری و حرارت دهی گاهی تا چهار مرحله انجام میشود تا ظرف، میناکاری شود. امروزه بیشتر ظروف میناکاری شده از جنس مس هستند؛ ولی نتیجه این هنر روی ظروف طلا و نقره به دلیل عدم اکسیدشدن آنها بسیار مرغوب و گران‌بها است. میناکاری قدمتی چندهزارساله دارد و عمده رونق خود را از دوره ساسانیان به همراه دارد.
مسگری
همان‌طور که از اسم این صنعت پیداست، مسگری کار روی فلز مس است. به این صورت که صنعت‌گر از ورق‌های مسی ظروف کوچک و بزرگ می‌سازد. این ظروف بسته به ظرافت و قدمت، اجناس گران بهایی محسوب میشوند. این هنر صرفا از صنایع دستی مردم اصفهان به شمار نمی‌آید؛ بلکه در کاشان، زنجان، کرمان و شیراز هم اساتید برجسته‌ای مشغول تربیت شاگردان و ساخت ظروف زیبای مسی هستند.
قلم‌زنی
قلم‌زنی یکی از هنرهای برجسته در ایران است. این هنرصنعت زیبا به صورت حکاکی نقوش روی سطوح فلزی از نوع طلا، نقره، مس و برنج انجام میشود. استادکار قلم‌زنی به‌وسیله چکش و قلم‌های مختلف طرح‌های مدنظر خود را روی سطوح فلزی ایجاد می‌کند. قلم‌زنی دارای سه سبک اصلی شیراز، تبریز و اصفهان است. قلم‌زنی اصفهان یکی از صنایع‌دستی برجسته این استان است و طرف‌داران خاص خود را دارد.
قلمدان سازی
قلمدان سازی درگذشته با استفاده از چوب بوده و در گذر زمان شکل‌های مختلف به خود گرفته است. امروزه با مقوا و خمیرکاغذ درست میشود و سپس روی آن خاتم‌کاری و منبت‌کاری انجام میشود. این هنر همچون باقی هنرها و صنایع دستی، پیشرفتش را وام‌دار عصر صفویه است. در عصر صفویه به دلیل پایتخت بودن اصفهان و حضور علما و دانشمندان بزرگ و همین‌طور درباریان، این هنرصنعت بسیار موردتوجه قرار گرفت.
ملیله‌سازی
ساخت اشیا با مفتول‌های فلزی را ملیله‌سازی می‌گویند. ساخت زیورآلات در زنجان و اصفهان با مفتول‌های نقره انجام میشود. البته در شهرهایی چون تهران و یزد با طلا این کار را انجام می‌دهند. اولین ملیله‌سازی کشف شده در دوره هخامنشیان است. هرچند کم؛ اما در دوره اشکانیان هم وجود این هنر گزارش شده است؛ ولی بعد از آن تا دوره سلجوقی از این هنر غافل مانده‌اند. در زمان سلجوقیان با ساخت زیورآلات، ملیله‌سازی جان دوباره‌ای گرفت و در عصرهای بعدی شکوفاتر شد.
فیروزه کوبی
یکی از صنایع دستی اصفهان که به‌جرات می‌توان گفت مختص این شهر است، فیروزه کوبی نام دارد. این هنر زیبا قدمت چندان زیادی ندارد. در فیروزکوبی، فیروزه طی فرایندی به ظروف مسی چسبانده میشود و بعد از پرداخت، زیبایی فریبنده‌ای به خود می‌گیرد. این هنر نوظهور اولین‌بار در دهه 40 توسط یکی از کلیمیان ایران به نام روبن یروشالمی در اصفهان بنا شد. قبل از ایشان فیروزه بیشتر روی زیورآلات و جواهرات کار می‌شد؛ ولی آقای یروشالمی با ابتکار خود این سنگ گران‌بها را روی ظروف مسی فیروزه کوبی کردند. تمام این ابداعات و ابتکارات در این هنر به تلاش ۶۰ساله او بسته است.
منبت‌کاری
منبت‌کاری به هنر کنده‌کاری روی سطوح چوبی اطلاق میشود. این هنر دیرپا در ایران طرف‌داران خاص خود را دارد. این هنرصنعت زیبا یکی از صنایع دستی استان اصفهان به شمار می‌آید که در سبک و سیاق خود دارای ارزش مادی و معنوی بسیار زیادی است. امروزه منبت‌های زیادی به‌وسیله ماشین‌های حکاکی روی چوب‌های نامرغوب عرضه میشوند که به‌هیچ‌وجه قابل‌قیاس با کار دست هنرمندان و استادکاران نیست. به همین دلیل منبت‌هایی که روی چوب‌های باکیفیت و به دست اساتید برجسته این هنر انجام شود، نمونه‌ای تکرارنشدنی است و قیمت بسیار زیادی دارد.
مینیاتور و نگارگری
مینیاتور و نگارگری، نقاشی مخصوص ایرانی است که در سطوح مختلف چون قلمدان، کتاب‌ها و … به کار می‌رود. این نوع از نقاشیِ جزئی‌نگرانه، در طول تاریخ گسترش یافته است. در اصفهان اساتید برجسته‌ای مشغول خلق آثار مینیاتوری هستند. یکی از بزرگان این هنر که شهرت جهانی دارد، استاد فرشچیان است. ایشان در دوره زندگی پربار خود، نگاره‌های بی‌نظیری چون «ظهر عاشورا»، «ضامن آهو» و آثار بی‌مانند دیگری را طراحی کرده است. .
گرهچینی و مشبک
در گرهچینی و مشبک از برش قطعات مختلف چوبی و کنار هم قراردادن آنها مطابق یک الگوی سنتی برای تولید پنجره، نورگیر، درب، منبر، نرده، میز و … استفاده میشود. اگر این قطعات توپر باشند آن را گرهچینی گویند؛ ولی اگر شبکه‌ای باشند و خالی، به آن مشبک گویند. این هنر را در گوشه‌گوشه شهر اصفهان در خانه‌ها و مساجد می‌توان دید و از زیبایی بی‌نظیر آن لذت برد.
کاشی‌سازی
کاشی‌سازی در ایران قدمتی به طول تاریخ دارد؛ ولی قبل از دخالت اصفهان در این امر، تمام طرح‌های کاشی در گل‌وبوته خلاصه می‌شد؛ ولی اساتید صنایع دستی اصفهان با اضافه‌کردن طرح‌هایی چون اشکال هندسی و حیوانات و پرندگان به این طرح‌ها زیبایی بیشتری بخشیدند و این هنر را بیش‌ازپیش جلوه دادند. البته باید گفت که کاشی‌سازی در ابتدا در مساجد و ابنیه خاص تاریخی و بارگاه بزرگان استفاده می‌شد؛ ولی بعد از گذشت زمان مردمان کاشی را در خانه‌های خود هم استفاده کردند و از زیبایی آن بیشتر مدد گرفتند.
سفالگری و سرامیک‌سازی
هنر سرامیک‌سازی قدمت زیادی در جهان دارد و هر کشوری که ذره‌ای ذوق و هنر داشته باشد از این کار بی‌نصیب نمانده است. وقتی سخن از هنر به میان آید قطعا مردمان اصفهان بخشی از آن هستند. این هنرصنعت زیبا به این شکل است که ابتدا طرح اولیه، با خاک رس و آب، سفالگری میشود و بعد مراحل پخت آن گذرانده میشود. معمولا از این هنر برای ساخت ظروف و گلدان‌ها استفاده میشود.
گچ‌بری
گچ یکی از مصالح اصلی ساختمانی است که در زیبایی و قوام خانه‌ها نقشی اساسی دارد. هنر گچ‌بری یکی از هنرهای آمیخته به معماری است که در هر نقطه از جهان سبک و سیاق خود را دارد؛ اما این هنر در عصر صفویه، چون باقی هنرها، دگرگونی‌هایی را متحمل شده است. در این دوره هنر گچ‌بری هیچ کم از نقاشی نداشت. اساتید این رشته روی دیوار طرح‌های خاص گچ‌بری خود را اعم از گل‌بته و دالبری‌های زیبا پیاده می‌کردند تا خانه‌های بزرگان پایتخت را زینت بخشند.
امروزه این هنر در اصفهان با نوآوری‌ها و ابتکارات، زبانزد دنیا است. به‌گونه‌ای که در اکثر بارگاه‌ها و عمارت‌های مجلل اثر دست این اساتید را می‌توان دید. گچ‌بری دارای طرح های مختلفی ازجمله شیروشکری، برجسته، زبره، برهشته، الوان، معرق و مشبک است که هرکدام زینت بخش قسمتی از این مرزوبوم است.
قلمکاری
قلمکاری، هنر طرح زدن روی پارچه است. پارچه‌های قلم‌کار، یکی دیگر از صنایع دستی استان اصفهان است که در آن روی پارچه‌های مختلف همچون کتان، ابریشم، پنبه و چلوار طرح‌های خاص استادکاران را می‌توان مشاهده کرد. پارچه‌های قلمکاری در دوره شاه‌عباس صفوی به شکوفایی رسید و در این دوران طرف‌داران زیادی داشت. این هنر تا عصر قاجار رونق بسیار داشت؛ ولی بعدازاین دوره به‌مرور از رونق افتاد. خوشبختانه امروزه بازهم قلمکاری طرف‌داران را مجذوب خود کرده است.
این هنر یکی از مهم‌ترین صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید و این شهر یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید و عرضه این نوع پارچه است. البته باید دقت داشت که قلمکاری ظریف و دقیق که توسط قلم روی پارچه نقش بسته باشد گران‌بهاتر از پارچه‌هایی است که به‌وسیله چاپ عرضه میشود.
زری‌بافی
یکی از صنایع دستی اصفهان که از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، هنر زری‌بافی است. این هنر مرتبط با ریسندگی و نساجی است. زری، پارچه‌ای است که بدون گره بافته میشود. این پارچه ابریشمی از قراردادن تاروپود کنار هم توسط استادکار در دستگاه زری‌بافی ساخته میشود. عمده کاربرد آن در پرده‌ها و البسه است؛ ولی برای رومیزی و کتاب پیچ نیز از آن استفاده میشود.
مخمل‌بافی
مخمل نوعی پارچه پرزدار است که در دوره سلجوقیان بعد از افت زری‌بافی همه‌گیرتر شد. قدیمی‌ترین مخمل بافته شده که در دسترس است، متعلق به قرن 15 یا 16 میلادی است که در موزه هنرهای تزیینی پاریس قرار دارد. بعدازاین دوره این هنر در عصر صفویه شکوفا شده و در سبد صادراتی ایران به کشورهای اروپایی قرار گرفت. این هنرصنعت امروزه یکی از صنایع دستی اصفهان است که در کاشان و شهر اصفهان تولید میشود.
قالی‌بافی
قالی یا فرش نوعی گستردنی است که با پنبه، پشم و ابریشم تولید میشود و در دنیا ایران را به این هنر زیبا می‌شناسند. یکی از مکان‌های معروف در تولید فرش استان اصفهان و شهر کاشان است. البته باید گفت که اروپایان تا سده‌ها این هنر زیبا را در حد گستردن بر زمین نمی‌دانستند و آن را بر دیوارها به‌عنوان تابلو یا روی میز به‌عنوان رومیزی استفاده می‌کردند.
این نقطه از ایران در زمان شاه‌عباس صفوی هرچند پایتخت سیاسی قرار گرفت؛ ولی از لحاظ هنری هم پایتخت ایران بود. به‌عنوان‌مثال قالی‌بافی در این عصر بسیار فراگیر بود و بعد از حمله مغول‌ها به این شهر اکثر صنعت‌گران و اساتید نامی این شهر از بین رفتند. بعد از این وقایع تا ظهور سلسله قاجار که دوباره قالی‌بافی در این شهر پا گیرد، سکوت سنگینی در این شهر از لحاظ قالی حکم‌فرما بود؛ ولی در عصر حاضر اصفهان شکوه خود را بازیافته و در زمینه صادرات و تولید فرش جز برترین‌ها قرار دارد.
سکمه‌دوزی
سکمه‌دوزی یا چشمه‌دوزی هنری در زمینه نساجی است که در اصفهان بنا گذاشته شده است و امروزه جزو یکی از محبوب‌ترین صنایع دستی است که در اصفهان وجود دارد. هنر چشمه‌دوزی قدمت کهنی دارد و بعد از رواج اسلام در ایران این هنر هم دستخوش تغییر شده و گسترش بیشتری پیدا کرد. این هنر در ساخت رومیزی و دستمال یا روبنده برای بانوان کاربرد دارد. سکمه‌دوز باید دارای روحی لطیف و صبر بسیار باشد. از سکمه‌دوزی غالبا همراه با چشمه‌دوزی، اشرفی دوزی، شبکه دوزی، گل اشرافی، قلاب‌دوزی و ستاره دوزی استفاده میشود.
صنایع دستی اصفهان را از کجا بخریم؟
برای خرید صنایع دستی استان اصفهان شما می‌توانید به دو طریق اقدام کنید؛ اول آنکه با حضور در شهر اصفهان و بازدید از بازارها و فروشگاه‌های معتبر خرید خود را انجام دهید. لطفش به این است که از نزدیک می‌توانید این آثار فاخر را لمس کنید و زیبایی‌شان را بیشتر درک کنید.
دومین راه برای تهیه این صنایع سرزدن به سایت‌های معتبر فروش است. البته باید دقت کنید که از چه کسی یا چه فروشگاهی خرید می‌کنید؛ زیرا بسیاری از این صنایع امروزه به‌وسیله ماشین‌آلات صنعتی تولید میشوند اگر بدون دقت خرید کنید، جنس فاخری دستتان نمی‌آید.
